Suların kalite kontrol ölçümleri, kirlilik kaynaklarının belirlenmesi, yiyecek ve içecek teknolojisinde ve içme suyu amaçlı kullanılan suların analizleri için; numune alma tekniklerini ve numunelerin hazırlanmasına ait bilgileri kapsar.

Numune alma programı farklı bir çok amaç için kullanılabilir. Bazı ortak amaçlar şunlardır.

• İçme suyu arıtma tesislerinin oksitleme ve dezenfekte etme gibi etkinliklerinin tespiti,
• Arıtma tesisinden çıkan suyun kalite kontrolü,
• Dağıtma sistemindeki suyun kalite kontrolü,
• Tüketici şikayetlerinin değerlendirilmesi ve dağıtma sistemlerindeki kirliliğin kaynağının araştırılması,
• Suyla temas eden maddelerin su kalitesi üzerine etkilerinin tespiti,
• Gıdalarda ve içecek işleme ünitelerindeki tüm aşamalarda kullanılan suyun kontrolü.

Numune Tipleri:

Suyun kalitesini belirlemek için; belli zaman ve yerde ya da belirli bölgede suda bulunan inorganik maddelerin, organik maddelerin, çözünmüş minerallerin veya kimyasal maddelerin değişiminin incelenmesine ihtiyaç duyulur.

Durgun ve akarsudan numune alma teknikleri arasında farklılıklar vardır.

Nokta Numuneler:

Yüzeyden, belli derinliklerden ve tabandan alınan temsili numunelerdir. Numunenin alındığı suyun akışı düzenli ve parametre değerleri sabit değilse nokta numunesi alınmalıdır.

Nokta numuneler kirliliğin belirlenmesinde su kalitesinin ortalama kalite limitleri dışındaki sınır değerlerinin tahmininde, çözünebilir sülfürlerin, artık klor ve çözünmüş gazların değişiminin belirlenmesinde kullanılır.

Periyodik Numuneler:

Eşit zaman aralıklarında alınan periyodik numuneler; sabit bir dönemde su numunesinin bir veya daha fazla kap içerisine, her bir kaba belirlenen hacimde alınacak şekilde pompalanmasıdır.

Sabit akış aralıklarında alınan periyodik numuneler sıvı akışının her bir birim hacmi için zamana bağlı olmadan kontrollü bir numune almayı ve sabit zaman aralıklarında akışa bağlı olarak farklı hacimlerdeki numune almayı kapsar.

Sürekli Numuneler:

Sürekli numuneler sabit akış hızında ve değişken akış hızında alınabilir. Sabit akış hızında alınan numuneler spesifik parametrelerin değişiminin değişimi ile ilgili bilgi vermezler. Ancak değişken akış hızında alınan numuneler, su kalitesinin bir göstergesi olup debi ve kirleticilerin değişim farklılıklarının önemli olduğu durumlarda en iyi metottur.

Seri Numuneler:

Belli bir yerdeki su kütlesinin farklı derinliklerinden alınan seri haldeki numuneler derinliğe bağlı profil numuneleri, bir su kütlesinin değişik yerlerinden aynı derinlikten alınan seri haldeki numuneler alan profil numuneleri olarak sınıflandırılır.

Bileşik  Numuneler:

Sürekli alınan numuneler bileşik numune elde etmek amacıyla birleştirilebilirler. Bileşik numuneler bileşenlerin ortalama verisini sağlarlar ve ortalama su kalitesi ile ilgili bir sınır oluşturulmak istendiği zaman önem taşırlar.

Numune Alma İşlemi:

Numune alma yeri ve çevresi numunelerin alınma metodunu etkiler. Numuneler alınmadan önce analizlerin yerinde yapılıp yapılmayacağına karar verilmelidir.

• Su havzasından alınan numuneler havzaya yakın giriş ve çıkış borularından alınmalıdır. Numune almadan önce boru içinde kalmış suyun 2-3 dakika serbest akışla dışarıya akıtılması sağlanmalıdır.
• Su arıtma tesisinden alınan numuneler tesise yakın giriş ve çıkış borularından alınır. Su arıtma işleminin farklı adımlarını kontrol için numuneler işlemin başlaması ve bitiminden önce ve sonra alınmalıdır.
• Dezenfekte tesislerinden alınan numuneler dezenfeksiyon ünitesine yakın yerden alınmalıdır. Tesisten çıkan su numunelerinin oksitleyici ile yeterli etkileşimde bulunmasına zaman tanındıktan sonra alınmalıdır.
• Dağıtma sisteminden alınan numuneler sistemin farklı bölgelerinden ve özellikle sonundan, herhangi bir işlem yapılmadan önceki vanalardan, alınmalıdır. Daha detaylı bilgi için TS ISO 5667-5 standardına başvurulabilir.
• İçme suyu musluklarından numune alınacağı zaman akış süresi numune almanın amacına bağlı olarak düzenlenir. Su kalitesi üzerinde malzemenin etkisi incelenecekse numune ilk akıştan alınmalıdır. Çok amaçlı numune alma işlemlerinde 2-3 dakika akış süresinin dengeye ulaşması için yeterlidir.
• İçme suyu şişelerinden numune alınırken yeterli sayıda şişe ayrılmalıdır. Numunenin temsili olabilmesi için tayin edilecek parametrenin analizine yeterli miktarda olmalıdır. Seçilen sayı tayini yapılacak parametrenin değişikliğine göre farklılık gösterir.
• Yiyecek ve içecek üretim tesisleri bir veya daha fazla arıtma ünitesi içerebilir. Üretimin farklı aşamalarında imalattan önce ve sonra ekstra numune alma gerekebilir.

Numune alma sıklığı, numune almanın amacına göre farklı olabilir. Numune alma sıklığı;

• Ham suyun kalitesine
• Tüketici işlem sayısına
• Dağıtılan suyun hacmine
• Sağlığa zararlı maddeler içerdiğine
• Numune almanın amacına
• Özel şebeke sisteminin özelliğine
• Özel parametrelere

bağlıdır. Farklı parametreler için tekrar sayısı aynı olmak zorunda değildir.

Numune Alma Teknikleri

Numune almadan önce, suyun numune alma amacına uygun olarak yeterli süre serbest akması sağlanmalıdır.

Fiziksel, Kimyasal ve Radyolojik Analizler İçin Numune Alma:

Dağıtma sistemi veya depo musluklarından su almada, su, numune alma kabının içine yavaş yavaş taşıncaya kadar doldurulmalıdır. Korunacak numuneler ve mikrobiyolojik numuneler taşacak şekilde doldurulmalıdır.

Numune kabı doldurulduktan sonra hava almayacak biçimde sıkıca kapatılmalıdır.  Hava kabarcıklarının olmadığından emin olunmalıdır.

Biyolojik Analizler İçin Numune Alma:

Biyolojik analizler için alınan numuneler TS ISO 5667-5 standardında belirtilen şekilde alınmalı ve TS 5106 ISO 5667-3 standardına göre muhafaza edilmelidir.

Numune Kapları:

Doğal sularda fiziksel ve kimyasal analizlerin tayini için, numune almada genellikle polietilen ve cam kaplar tercih edilmektedir. Tüm plastik kaplar duyarlı analizlerde kirliliklere sebep olabileceğinden iz miktarda bulunan organik kirleticiler için kullanılan numune kapları camdan yapılmalıdır. Kapaklar ise cam veya PTFE (politetra floretilen) den yapılmış olabilir.

Numune kabı seçiminde göz önünde tutulması istenilen faktörler şunlardır:

• Kırılmaya karşı yüksek dayanıklılık,
• Yüksek sızdırmazlık özelliği,
• Yeniden açılabilme kolaylığı,
• Yüksek sıcaklıklara dayanıklılık,
• Kullanışlı boyut, biçim ve kütle,
• Temizlenmeye ve yeniden kullanılmaya uygunluk,
• Temin kolaylığı ve maliyet.

Numune Almada Kullanılan Cihaz Tipleri

Yapılacak analizlere ve gerekli durumlarda bu analizlerin tekrarına yetecek miktarda numune alınmalıdır. Az miktarda numune alınması analiz numunesinin tam temsil edilememesine neden olabilir. Ayrıca yetersiz miktarda alınan numuneler, kapladıkları alandan daha küçük olmaları sebebiyle çeşitli sorunlara neden olabilir.

Etkili numune alma cihazları aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:

• Numuneyi kirletmeyecek maddeler kullanılmalıdır;
• Numune ile numune alma cihazı arasındaki temas süresi minimum seviyede olmalıdır;
• Düzgün yüzeyli olmalı ve gereksiz vana veya tapaya sahip olmamalıdır;
• Sistem ve su numunesinin özelliklerine göre dizayn edilmelidir.